Độc đáo tượng nhà mồ.

22/09/2021
Đối với cộng đồng các dân tộc bản địa sinh sống lâu đời trên địa tỉnh Gia Lai, nhà mồ là môi trường lớn nhất cho tượng gỗ xuất hiện, tồn tại và phát triển. Đây là nơi trưng bày tượng gỗ nhiều nhất từ trước đến nay và thường được đặt tại các khu nhà mồ vào dịp lễ Bỏ Mả được diễn ra, một lễ hội mang tính cộng đồng lớn nhất của người dân tộc bản địa.
Đề cập đến sự phân loại các nhóm tượng, TS Nguyễn Thị Kim Vân thông tin: “Có 3 nhóm tượng mồ tương ứng với 3 nhóm chức năng: Nhóm thứ nhất thể hiện sự tái sinh con người chủ yếu là là nhóm tượng phồn thực thường được thấy nhiều trong các khu tượng nhà mồ như: mô tả hình tượng đôi nam nữ đang phô bày bộ phận sinh dục hoặc đang giao hợp, người phụ nữ mang thai, một số tượng không rõ hình hài con người được gọi là Kra (khỉ)… Nhóm thứ hai là loại tượng liên quan đến sự phân chia giai cấp trong xã hội, nêu bậc vai trò, vị trí các tù trưởng  trong làng, thể hiện sự giàu sang của con người trong một giai đoạn nào đó. Nhóm cuối thường được mô phỏng đến đời sống sinh hoạt, phong tục tập quán dân làng trong đời thực, đây là nhóm có sự biến đổi nhiều nhất trong giai đoạn hiện nay”.
Liên quan đến sự sắp đặt, bố trí vị trí tượng trong tổng thể khu nhà mồ, dễ dàng nhận thấy đặc trưng nhất là tượng người ôm mặt ngồi khóc, tượng người chống cằm thường được đặt ở 4 góc nhà mồ như luật bất thành văn. Bên cạnh đó tượng nam, nữ phô bày bộ phận sinh dục được đặt ở ngay cửa ra vào nhà mồ. Tượng đàn bà chửa thường đặt ở bên phải phía đầu nhà mồ. Các loại tượng mô phỏng chim thú, đồ vật, tượng sinh hoạt… được đặt xung quanh bên ngoài nhà mồ chứ không đặt bất kì tượng nào phía bên trong.  
Mot-ngoi-nha-mo-dac-trung-cua-nguoi-Jrai-tai-lang-Kep,-xa-Ia-Mo-Nong-huyen-Chu-Pah-(1).jpg     
Không cầu kỳ, chi tiết, không tính toán tỷ lệ cơ thể, nhưng nhìn vào mỗi bức tượng được tạo ra từ chính đôi bàn tay tài hoa của những nghệ nhân của làng chưa hề được đào tạo qua một lớp học nào ta có thể cảm nhận được sự sâu thẳm của chia ly, nuối tiếc, sự đăm chiêu, trầm mặc với thời gian, thể hiện sắc thái, tính thẩm mỹ nghệ thuật cao trong từng tác phẩm. Có thể nói khu nhà mồ của đồng bào các dân tộc thiểu số là nơi thể hiện, tập trung các tài năng điêu khắc tượng gỗ.
Không phải nhà mồ nào tượng cũng giống nhau. Cái hay của tượng mồ là dù vẫn có kiểu chung nhưng mỗi vùng đều có đặc trưng riêng tạo nên sự khác biệt trong khu nhà mồ. Để nhận biết sự khác biệt giữa khu nhà mồ của người Bahnar và Jrai ta dựa vào kích thước và điêu khắc tượng. Đối với cách tạc tượng của người Bahnar có kích thước không lớn, cao từ 40 đến 70cm và thường được gắn trên một đế gỗ cao. Nhà mồ của người Bahnar thiên về điêu khắc, tô màu, trang trí trên cột mốc nhà mồ. Khu vực nhà mồ đẹp nhất thường nằm ở phía Đông Trường Sơn như huyện Ia Pa, Kông Chro…
Về cách tạc tượng mồ của người Jrai, trước kia thường được tạc với kích thước lớn, có những tượng cao tương đương với người thật nhưng hiện nay do ảnh hưởng của nhiều yếu tố cùng với lượng gỗ không còn nhiều như trước nên kích thước tượng dần thu nhỏ lại. Bên cạnh đó, nét tạc, khắc thể hiện mạnh mẽ hơn, không đi sâu vào chi tiết, không sâu về tả thực con người. Có thể kể đến khu nhà mồ làng Kép, xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Pah là nơi còn gìn giữ khá nguyên vẹn giá trị tâm linh đặc trưng truyền thống của khu nhà mồ đặc trưng của dân tộc Jrai cho đến thời điểm hiện nay. Già làng Rơ Châm Nế (làng Kép, xã Ia Mơ Nông, huyện Chư Pah) khi bày tỏ về ý nghĩa tâm linh của tượng mồ trong đời sống tinh thần của người dân bản địa cho biết: “Tượng mồ được trang trí xung quanh khu nhà mồ mang ý nghĩa tiếc thương người chết và sẽ theo bầu bạn, hầu hạ người chết ở thế giới bên kia. Khi nhìn vào khu nhà mồ nào xung quanh trang trí, sắp đặt nhiều tượng gỗ thì chứng tỏ nhà mồ đó đã được làm lễ Bỏ mả, còn ngược lại không có tượng là chưa tổ chức lễ”.
Tuong-nguoi-om-mat-khoc-luon-duoc-dat-tai-vi-tri-goc-cua-nha-mo.jpg
Trong điều kiện hiện nay do sự chuyển biến về kinh tế xã hội, thời gian tổ chức lễ hội dần bị thu hẹp cùng với sự du nhập của nhiều loại tôn giáo tín ngưỡng vào các vùng đồng bào dân tộc bản địa khiến cho tượng mồ nói riêng và khu nhà mồ nói chung có sự chuyển biến về kích thước và hình dáng có sự chuyển biến hiện đại hơn so với ngày trước làm cho diện tích các khu nhà mồ dần bị thu hẹp lại, không còn hoành tráng và đẹp như trước kia. Nhóm tượng dần có sự chuyển đổi, xuất hiện hình dáng các loại tượng mô phỏng hình tượng công an, bộ đội cầm vũ khí, cầm ná, tượng cầu thủ bóng đá… thường được đặt ở các khu nhà mồ của những người có chức sắc, có công với đất nước và được cộng đồng tôn trọng. Và cho dù tượng mồ có sự biến đổi như thế nào vẫn phải giữ được hồn cốt đặc trưng của người Tây Nguyên.
Xét về giá trị đặc biệt của tượng mồ TS Nguyễn Thị Kim Vân chia sẻ: “Theo nghiên cứu của PGS.PTS Ngô Văn Doanh viết trong cuốn Nhà mồ và tượng mồ Giarai, Bơhnar in năm 1993 và nhiều nhà nghiên cứu cũng đồng quan điểm với quan điểm này là Nhà mồ và tượng mồ của người Giarai, Bơhnar là tác phẩm nghệ thuật đặc biệt rất hiếm có ở khu vực Đông Nam Á. Nếu làm những mô hình tượng mồ thu nhỏ nó sẽ trở thành nguồn thu đáng kể cho kinh tế đồng bào dân tộc Tây Nguyên khi du lịch phát triển hơn”.
Khi các yếu tố tâm linh, tang ma không còn mang đậm như trước nữa, không gian sinh tồn của tượng mồ dần thu hẹp lại nếu không có kế hoạch bảo tồn, gìn giữ về cả tượng và nghệ nhân tạc tượng thì giá trị di sản quý giá này sẽ dần mất đi. Cần nhận được nhiều hơn sự quan tâm trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống qua hình thức tổ chức nhiều hơn các lớp truyền dạy tạc tượng, các lớp dạy nghề cho đồng bào các dân tộc yêu thích và có năng khiếu để duy trì và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống quý giá này.
Võ Thanh Thảo
Lượt xem: 171
Hotline
02693.827.159
Zalo
02693.827.159
Facebook
https://www.facebook.com/dulichpleiku1/